Bakır, vücut için gerekli olan hayati elementtir. Vücudumuzun düzgün çalışması için gerekli bir besindir. Fakat çok buna düşük miktarda ihtiyaç vardır. Kilo başına 1,2-2 mg bakır düşer. 70 kg’lık bir insan vücudunda ortalama 0,1 gr bile değildir. Vücudumuzun tüm dokularında (başta iskelet-kas, karaciğerde, beyinde, kalpte, böbreklerde vb.) bulunur ve enerji üretilmesinde, demir ile birlikte kırmızı kan hücrelerinin yapımında, sinir hücrelerinin korunmasında rol oynar.
Bakır, demirin kullanılabilir demir (III) (ferrik) formuna dönüştürülmesinde merkezi bir rol oynar ve aynı zamanda demirin vücut çevresinde taşınmasına yardımcı olur. Kollajen sentezi için bakır esastır. Deri, bağ doku, tendon, eklem, tırnak, diş, saç ve kemik olmak üzere göz dâhil hemen her organın yapısında kollajen yapımında bakır işlev görür. Bakır aynı zamanda sağlıklı kas tonusu ve işlevi için de gereklidir ve bu nedenle kalpte hayati bir rol oynar. Kalp atış hızı ve kan basıncının düzenlenmesinde görev alır.
Bakır eksikliği kalp yetmezliğine yol açabilir. Vücudumuz için toksik olan serbest radikalleri temizleyen süperoksid dismutaz antioksidan enziminin çalışması için gereklidir. Bakır, bize cildimizin rengini kazandıran melanin sentezinde görev alır. Yapılan araştırmalarda bakır seviyesi düşük olan insanların kolesterol ve tansiyonlarının yüksek olduğu tespit edilmiştir.
Bakır, sağlıklı bir beyaz kan hücresi sayımı için gereklidir; bu beyaz hücrelerin birçoğu, mikroorganizmaları içine alır ve yok eder. Bu yüzden bakır eksikliği bağışıklık sistemini zayıflatır. Bakır, beynin gelişiminde ve fonksiyonunda önemli bir rol oynar. Sinir uyarılarının uygun şekilde iletilmesini sağlar. İnsanlarda bakır metabolizmasının genetik bozuklukları, beyin dokusunda şiddetli bakır eksikliğine (menkes hastalığı) veya aşırı bakır birikimine (Wilson hastalığı) neden olabilir.
Tablo-1: Günlük alınması gereken bakır miktarı
| Yaş | Erkek-Kadın | Hamilelik Dönemi | Emziren Anne |
| 0-1 yaş | 200 mcg | ||
| 1–3 yaş | 340 mcg | ||
| 4–8 yaş | 440 mcg | ||
| 9–13 yaş | 700 mcg | ||
| 14–18 yaş | 890 mcg | 1,000 mcg | 1,000 mcg |
| 19+ yaş | 900 mcg | 1,300 mcg | 1,300 mcg |
Hangi gıdalarda bakır bulunur?
Büyük baş ve küçükbaş hayvanların etinde bilhassa karaciğer organlarında bol miktarda bakır bulunmaktadır. Ortalama 2 şiş ciğer günlük bakırın ihtiyacının tamamını karşılamaktadır. 2 kaşık susam veya 1 orta boy pişmiş patates veya yarım bardak pişmiş nohut veya 1 avuç ay çekirdeği- kaju fıstığı vücudumuzun bakır ihtiyacının yarısını karşılar. Ayrıca deniz mahsulleri, fasulye, bezelye, badem, tahıl, bitter çikolata, incir, yoğurt, karabiber gibi gıdalarda bulunur. Çok düşük miktarda da olsa içtiğimiz suyun içeresinde de bakır mevcuttur. Sudaki bakır miktarı suyun mineral içeriğine göre değişebilir.
Bakır eksikliğinde veya fazlalığında
Eğer sağlıklı iseniz bakır miktarınız normaldir. Ancak bakırınız eksikse titreme, karıncalanma hissi, uyuşma, yorgunluk, kansızlık, görme kaybı artar. Bakırın eksikliği, sıkıntı oluşturduğu gibi fazlalığı da zehire dönüşebilir. Erişkin bir insan aşağı yukarı günlük 1-2 mg bakır alması gerekirken fazlasını atar. Ancak 10 mg bakırdan fazlası vücudumuz için ciddi yük oluşturur ve zehirli hale gelir.
Kaynakça
1) https://ods.od.nih.gov/factsheets/Copper-HealthProfessional/. 2) Percival, S. S. (1998). Copper and immunity. The American journal of clinical nutrition, 67(5), 1064S-1068S. 3) Lutsenko, S., Washington-Hughes, C., Ralle, M., & Schmidt, K. (2019). Copper and the brain noradrenergic system. JBIC Journal of Biological Inorganic Chemistry, 1-10.
