Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde (IKBY) çoğunluğu Kürtlerden oluşan dokuz milyona yakın bir nüfus yaşıyor. 25 Eylül 2017’de bu nüfus, coğrafyanın kaderinde önemli olan bir karara imza atacaktır. Burada bağımsızlık için bir referandum yapılacak ve bu referandumda halk bir karar verecek: Evet mi hayır mı?
Büyük devletlerin bu bölgeye ilgisi oldukça fazladır. Bugün yaklaşık 1.000.000 varil günlük petrol üretim kapasitesi olan bir ülkeden bahsediyoruz. Bu şu demek: Irak Kürdistan’ı mevcut haliyle petrol konusunda oyun kurucu bir kapasiteye sahiptir. Dünyanın onuncu (10.) petrol kapasitesine sahip büyük bir bölgesidir. Bu haliyle petrol rezervi sıralamasında Libya’dan hemen sonra geliyor (Thekurdishproject-1). Bu da bölgeyi iştahlı hale getiriyor.
Kürdistan’da Din
Kürdistan coğrafyası tarih boyunca ağırlıklı olarak Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâm gibi semavi-İbrahimi dinlerin egemen olduğu bir bölge olarak biliniyor. Bugün Müslüman nüfusun %98’i Sünni, %2’si Şiilerden oluşuyor. Nüfusun bir kısmını da Yahudi, Babaî, Yezidi ve Yezdânilerin iki kolundan olan Yaresanilik ve Alevilik teşkil ediyor (Thekurdishproject-2).
Kürdistan’da Seçim Tecrübesi
Seçim tecrübesi, bölgede Körfez Savaşından sonra ilk kez 1992 yılında yaşandı. Daha sonra dört yıl süren bir iç savaş ortaya çıktı. Barzani-Talabani güçleri birbirleri ile kıyasıya bir savaşa tutuştular. Amerika’nın devreye girmesiyle bir barış imzalandı. Bu barışın etkisi hâlâ devam ediyor. 2005-2009-2013 seçimleri ağırlıklı olarak Barzani’nin galibiyetiyle sonuçlandı. Seçimlerin zamanında yapılabiliyor olması, bölgedeki seçim sisteminin olgunlaştığına işaret ediyor. Barzani’nin KDP’si, Talaban’inin PUK’u ve bu akımdan oy toplayan Goran hareketi bölgenin büyük siyasal hareketlerini oluşturuyor (Thekurdishproject-3).
IKBY’nin seçim tablosu şu şekildedir:
Tabloda Diğer kısmında verilen partilerden Kürdistan İslâm Birliği (Yegurtu) 10, Irak Kürdistanı Müslüman Kardeşleri (Gomala İslâm) 6, Sosyalist Parti 1, Aras 1 milletvekiline sahiptir. Bunun yanında 11 kişilik azınlık kontenjanından Türkmenler 5, Asuriler 5, Ermeniler 1 milletvekiline sahiptir (Aljazeera-1).
Bölgedeki Muhalif Hareketler
IKBY’de muhalefet partilerinin referandum konusunda karara EVET demekten başka bir seçeneği yoktur. Aksi takdirde referandumdan sonra siyasi olarak yok olup gidecekler. Bağımsızlığı açık bir şekilde haykıramayan bir siyasi oluşumun Kürdistan’da ayakta durması çok zordur.
Bu anlamda bölgedeki İslâmî oluşum ve partilerin ve özellikle de Yekgirtu’nun referanduma EVET desteği önemlidir. Kürdistan’ın tüm şehirlerinde faaliyet yapabilen bir oluşum olarak Yekgirtu, referandumda “EVET” çıkması için mücadele etmektedir.
Kürdistan’da Referanduma Tepkiler
Bölgede 25 Eylül’de bağımsızlık referandumu yapılacak. Referandum tarihi yaklaştıkça dünyanın çeşitli ülkelerinden bazı tepkiler yükseliyor. Son olarak Amerika, İngiltere referanduma karşı olduklarını belirten temkinli açıklamalar yaptılar. Fransa, cumhurbaşkanı düzeyinde açıklama yaparak referandumla ilgili son sözünü söyledi: “Fransa hiçbir zaman demokratik hakların karşısında değildir (Rudaw).”
Rusya suskunluğunu muhafaza ediyor. Ancak 18 Eylül’de Rus petrol devi Rosneft’in yaptığı açıklamada IKBY ile doğalgaz anlaşması yaptığını ilan etmesi referandumda Rusya’nın asıl tavrını gözler önüne seriyor (Rosneft). Rusya, Suriye savaşına girdikten sonra bölgede tekrar bir iddiasının olduğunu gösterdi. Referandumla ilgili yersiz açıklama yapmaktan çekiniyor. Bu durum Rusya’nın referanduma göz kırpması olarak değerlendiriliyor.
İran’ın Tepkisi
İran cephesinden Kasım Süleymani’nin danışmanı kendisine yakışacak(?) bir şekilde “IKBY ortadan kaldırılabilir.” diye açıklama yapıyor (Timetürk). İran, arka planda Şii bir nazarla meseleye bakmakta kararlıdır. Irak Arapları içinde Şii olan epeyce bir kesim vardır. Bugün Irak’ı idare eden ana akım, bu Arap Şiilerden oluşuyor. Bu Şii akım referanduma karşı çıkıyor. Her ne olursa olsun bu kesimin Hamaney’in rehberliğinden ayrılmayacağı, gönül birlikteliğini koparmayacağı kesindir. Bu yüzden bu kesim, bölgede yeni bağımsız bir Sünni devletle karşılaşmak istemiyor. Zayıf ve belirsiz bir Kürdistan, İran’ın hoşuna gidiyor. Şii hilalini oluşturarak okyanuslara ve Akdeniz’e kavuşma hedefini güden İran için Barzani önemli bir engeldir. Onu ortadan kaldırmakta kararlıdır. Bu yüzden İran referanduma karşı çıkan her türlü örgütle işbirliği yapabilir.
Türkiye’nin Tepkisi
Türkiye’nin açıklamaları içerde anti-Kürt, Türk milliyetçisi ve bazı muhafazakâr kesimleri mutlu ediyor. Karşı açıklamalarıyla Türkiye Batılı büyük devletlerin yanında olduğunu gösteriyor. Türkiye’nin argümanlarını oradaki Şii Türkmenlerin oluşturduğu tahmin ediliyor. Türkiye’deki algıyı bu Şii Türkmen gruplar, Türkiye’deki Türk milliyetçisi çevrelerle irtibat kurarak sağlıyor. Bu da akla farklı soru işaretlerini getiriyor.
Son tahlilde Türkiye bağımsız bir Kürdistan’ı tanımayacağını söylüyor. Irak’ın toprak bütünlüğünü ön plana çıkarıyor. Ancak Bağdat-Ankara hattında sürekli diplomatik kazalar meydana geliyor. Beşika kampı bu gerginliği tırmandıran son zamanların en önemli konularından biridir. Ancak Türkiye’yi asıl rahatsız eden, Türkiye’nin geleceğe yönelik kaygılarıdır. Bağımsızlığın kendisine de sıçrayacağını düşünüyor.
Kerkük ve Türkmenler, Türkiye’yi endişelendiriyor. Kerkük’ün özel bir statüsü var. Barzani referandumla beraber bu özel statülü bölgede tam egemenlik kurmayı planlıyor. Öte taraftan öncelikli olarak Türkmenlerle ilgili kaygıları Türkiye’nin en yersiz kaygıları arasındadır. Bu yersizliği AK Parti Diyarbakır milletvekili Galip Ensarioğlu da dile getiriyor (Cumhuriyet). Türkmenler iç politika malzemesi olarak Türkiye’de maalesef kullanılıyor. Türkmenlere orada bir şey olacağı yok. Türkmenler bugün Arap ve Şii-Fars kültürünün arasında sıkışıp kalmış durumdadır. Politik olarak IKBY meclisinde temsil edilmeleri onlara tanınmış olan en ayrıcalıklı yöndür. Bu yüzden IKBY’nin demokrasi ve seçim anlayışını burada kutlamak gerekmektedir.
Aslında referandumu en fazla tartışmalı yapan karar, referandumun Kerkük’te de yapılması kararıdır. Kerkük IKBY haritasının batı sınır bölgesinde yer alıyor. Adeta bir uç şehir niteliğindedir. Peşmerge güçleri, İŞİD’e karşı şehri ayakta tutmak için çok mücadele etmişti ve bugün İŞİD’le mücadele etmeye de devam ediyorlar. Referandumun İŞİD’le mücadeleye gölge düşüreceği söyleniyor. İŞİD’le mücadelenin Kürtler için bir ölüm-kalım savaşı olduğu asla unutulmamalıdır. Türkiye’nin burada aslında Kerkük’ün Arap-Şii kontrolünde olmasındansa Kürt-Sünni hattında kalmasını tercih etmesi gerekiyor.
Türkiye ile uzun bir süreden beridir stratejik ortaklıklar yapan İKBY referandumuna karşı Türkiye’nin takındığı tavır, bölünme refleksinden kaynaklanıyor. Yeni Cumhuriyet daha doğduğundan itibaren bu sendromu yaşıyor. Şunu unutmamak lazım: Türkiye’de bugün Kürtlerin bölünme konusunda bir gündemleri yoktur. Şimdiye kadar da olmamıştır. Ama her zaman varmış gibi gösterilmiştir. Marjinal grupların söylemleri, sanki büyük bir halkın söylemleri imiş gibi sunulmuştur. Şeyh Said kıyamı en büyük Kürt kıyamlarındadır. Buradaki kıyamın temel gerekçesi, “Kurulu küfür düzeninin yerine Şer’î bir düzen ikame etmektir,” ayrılmak asla değildir.
Referandumun Öncesi ve Sonrası
Kürdistan, referandumdan sonra düşük de olsa yeni bir soykırım tecrübesi yaşayabilir. Büyük devletlerin bölgedeki petrolü elinde tutmak için boş durmayacağı kesindir. Kurulacak olan Kürdistan, Avrupa değerlerinden uzaktır. Öncelikle muhafazakâr, dindar, Nakşî bir Kürt populasyona sahiptir. Batılı devletler burada biraz daha fazla ellerinde tutabilecekleri, kontrol edebilecekleri bir yapı istiyor. Barzani ise bu şekilde davranarak büyük devletlere göre çizmeyi ya da haddini(?) aşıyor.
Aslında Barzani krizi fırsata dönüştürmeye çalışıyor. Barzani Irak’ta İran politikalarını, bölgede İŞİD’in üretilmesini, devletlerin hallaç pamuğuna döndürülmesini, büyük devletlerin emellerini görüyor ve satrancı ona göre oynuyor. Bu karmaşa içinde yerinde oturma, pasif durma yerine hamle yapıyor. Bir taraftan savaş pratiğini geliştiriyor, halkını dinamik tutuyor, öte taraftan diplomatik hamleler yapıyor, Amerika, Rusya, Türkiye ile antlaşmalar imzalıyor. Muhtemel tepkilerin önüne geçmek için kontrollü kapitülasyonlar veriyor. Bu hesaptan devlet çıkar mı? Evet, Barzani bütün bu kaosun içinden bu çağın modern bağımsız Kürt devletini kurmak istiyor.
Mesut Barzani, Kürdistan tarihinde Babası Şeyh Molla Mustafa Barzani gibi önemli ve etkili bir liderdir. Etkisini geleneksel duruşundan alıyor. Avrupa’yı Amerika’yı, büyük devletleri iyi tanıyor. Hangi hamleleri yapabileceklerini iyi kestirebiliyor. İŞİD’e karşı yaptığı mücadele onun liderliğini bölgede daha da perçinleştirmiş durumdadır. Bölgedeki muhalefet, tecrübeli siyasetçiyle mücadele edebilecek çapta değildir. Bu yüzden bölgeyi kontrol noktasında sözleri belirleyici olabiliyor. Muhafazakâr, demokrat, dindar, sufi, Nakşî gibi kimliklere sahip olması onu halk nezdinde daha meşru ve kabul edilebilir bir lider haline getiriyor. Seçim meydanlarında referandumdan sonra iki yıl içinde Irak’tan ayrılma çerçevesi çiziyor. Güçlü, kendi ayakları üstünde duran bir ülke vaat ediyor. Bu haliyle her taraftan oy alabiliyor.
Sonuç
Amerika ve İngiltere’nin referanduma karşı medya açıklamalarına itibar edilmesi sorunludur. Bu açıklamalardan bir sonuca varmak zor görünüyor. Bunun yerine bu ülkelerin bölgede yaptıkları ticari faaliyetlere bakmak gerekir. Rusya referandumda IKBY’nin yanındadır. İran, Şii hilali için IKBY’yi bir engel olarak görmektedir. Türkiye gelecek kaygısı yaşamaktadır. Ancak bu korkular yersizdir. IKBY meclisindeki Kürt partiler, referandumu desteklemektedir.
Barzani’nin referandum başarısı, Kürtler arasında yeni bir sinerjinin doğmasına sebep olabilir. Bu ortaya çıkan sinerji, Türkiye’deki siyasal dengeleri etkileme potansiyeline sahiptir. Bu potansiyel Türkiye’nin korkup çekineceği bir potansiyel değildir. Güneydeki siyasal oluşumların Türkiye’deki ana akım Kürt siyasal hareketiyle genel olarak bir dünya görüşü sorunu vardır. Bu dikkatten kaçırılmamalıdır.
Türkiye, daha meşru bir zeminde Barzani ile temas halinde olmalıdır. Bu da Türkiye’nin iç problemlerinin çözülmesine katkıda bulunacaktır. Unutulmamalıdır ki, Barzani AK Parti’nin Diyarbakır mitinginde kürsüye çıkan ve o süreçte bölgedeki seçimi pozitif manada etkileyen bir liderdir. Bölgedeki Yekgirtu gibi İslâmî oluşumların görüşü de referandumun yapılması ve sonucun ezici bir şekilde EVET çıkması yönündedir. Türkiye, oradaki önemli bir kısmı Şiîleşmiş Türkmenlerin görüşlerini dinlerken ayrıca bölgedeki iktidar dışındaki özellikle Yekgirtu, Gomala İslâm gibi İslâmî-Sünnî hareketleri de dinlemelidir.
Anlık farklı riskleri de göz önünde bulundurmak kaydıyla 25 Eylül’de IKBY’de referandum yapılacak gibi gözüküyor. Muhtemelen bu yazıyı okuduğunuz zaman referandum yapılmış olacaktır. Asıl önemli olan referandum sonrasında ortaya çıkacak yeni dengelerdir.
Halkların kaderini elinde tutan Allah’tır…
Kaynakça
Aljazeera. (2017). Irak Kürt bölgesinde kaybeden KYB. http://www.aljazeera.com.tr/haber/irak-kurt-bolgesinde-kaybeden-kyb. Erişim tarihi. 22.09.2017.
Cumhuriyet. (2017). AKP’li Galip Ensarioğlu: Referanduma karşı çıkmamız yanlış, Kerkük’ün Kürtlerde kalması daha iyi. http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/826701/ AKP_li_Galip_Ensarioglu.html. Erişim tarihi. 22.09.2017.
Rosneft. (2017). Rosneft Develops Projects in Iraqi Kurdistan. https://www.rosneft.com/press. Erişim tarihi. 21.09.2017.
Rudaw. (2017). Fransa’dan referandum açıklaması. http://www.rudaw.net/turkish/world. Erişim tarihi. 21.09.2017.
Thekurdishproject-1. (2017). Kurdistan Oil: The Past, Present and Future. https://thekurdishproject.org/kurdistan-news/kurdistan-oil. Erişim tarihi. 22.09.2017.
Thekurdishproject-2. (2017). Kurdish Religions. https://thekurdishproject.org/history-and-culture/kurdistan-religion. Erişim tarihi. 22.09.2017.
Thekurdishproject-3. (2017). Kurdish Political Parties. https://thekurdishproject.org/history-and-culture/kurdish-nationalis. Erişim tarihi. 22.09.2017.
Timetürk. (2017). Kasım Süleymani cephesinden referandum açıklaması: IKBY ortadan kaldırılabilir. https://www.timeturk.com/kasim-suleymani. Erişim tarihi. 22.09.2017.
