Toplumsal bir varlık olan bireyin, yaşamını ahlâkî değerlerle daha sağlıklı yürütme isteği bilinen bir gerçektir. “Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda batıl yollarla yemeyin. Ancak karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle olursa başka. Kendinizi helâk etmeyin!…” (Nisa, 29) “…kazandığınız mallar, kesada uğramasından korktuğunuz bir ticaret” (Tevbe, 24) sıkça ilahi uyarılara şahit oluyoruz.
Dünya-Ahiret dengesini hayatın merkezine taşırken; gelir dağılımının hak ve adalet esaslı şekillenmesi, Dünya-Ahiret Bilincinin gözetilmesi, kazancın helal olması, ticarî ahlakın yeniden inşasıyla da olgunlaşacaktır.
Kasas 77. ayette ‘…Milleti O’na (Karun): “Böbürlenme! Allah şüphesiz ki böbürlenenleri sevmez. Allah’ın sana verdiği şeylerde, ahiret yurdunu gözet, dünyadaki payını da unutma; Allah’ın sana yaptığı iyilik gibi, sen de iyilik yap; yeryüzünde bozgunculuk isteme, doğrusu Allah bozguncuları sevmez” demişlerdi.’
Beslenmede Helal
Helal Gıda; Kullanım-Dağıtım-Satış/Pazarlama Yöntemleri, Ambalaj, İçerik, Hijyen vb. Çiftlikten Sofraya İslâmî kurallara uygun olarak hazırlanan gıdadır. Bitkisel, hayvansal, kimyasal ya da mikrobiyal kaynaklı, gıda ürünlerinin hammadde, işlem yardımcı madde bileşenleri, katkı maddeleri, işleme yöntemleri, işletme koşulları ve ambalajlarının İslâmî kurallara uygunluğunun ifadesidir. Helal, bir Müslümanın hayat standardının olmazsa olmazıdır. Tahrif edilmiş Tevrat’ta da helal gıda konusunun önemli bir yer tuttuğu, Musevilerin titizlikle uyguladığı Koşer standartları göstermektedir. Helal gıda kavramının Hz. Ömer (r.a) tarafından kurulan “Hisbe Teşkilatı”na dayandığı bilinmekle birlikte, Osmanlı döneminde de tüketilen gıdaların üzerine “Tahir’dir” damgası, “Bu gıdayı tüketmede mahzur yoktur” anlamı taşımaktaydı. Bu ise sertifikalandırmadaki uygulamaların ilki olarak değerlendirilmektedir.
“Ey insanlar! Yeryüzünde bulunan şeylerin helal ve temiz olanlarından yiyiniz. Şeytanın adımlarına uymayınız” (Bakara, 168)
“Ey iman edenler! Size kısmet ettiğimiz rızıkların hoş ve temiz olanlarından yiyin ve Allah’a şükredin” (Bakara, 172)
“Ey Peygamberler, pak ve helal gıdalardan yiyiniz. İyi ve hayırlı işler yapınız” (Mü’minûn, 51)
“Size ölü hayvan, kan, domuz eti, Allah’tan başkası adına kesilen hayvan, boğulmuş, vurulmuş, yukarıdan yuvarlanıp ölmüş hayvanlar haram kılındı” (Mâide, 3)
Bir gıdanın Helal olup olmadığının tespitini yapabilmek için gıdanın içerdikleri jelatin, enzim, hormon ve bazı katkı maddelerinin kökenleri hakkında ya da üretim aşamasında kullanılan yöntem hakkında net bir bilgiye sahip olunamadığı durumlarda, ürün şüpheli konumundadır. Yenmesi haram ya da İslâmî usulle kesilip kesilmediği, bitki kökenli olup alkolle muamele yapılıp yapılmadığı bilinmeyen katkı maddeleri de şüpheli kabul edilir.
Belgelendirme yapan kurumlardan helal gıda sertifikası almak tek başına yeterli ve güvenilir değildir. Helal sertifikası veren kurumun, kendisi ve yakınlarına ait bir gıda üreten tesisi veya bu ürünlerin pazarlamasını yapan şirketinin de olmaması gerekir. Mü’min kimseye çok az bile olsa alkollü içkilerin tüketimi yasak olduğundan şarap ve bira gibi içkiler, diğer ürünlere aroma verici ya da pişirmede de katılmamalıdır. Günümüzde helal gıda bulmak oldukça zorlaştırılmış, çağın üretim, tüketim alışkanlıkları ve hayat şartları yaşam tarzımızı etkilemiştir.
Pew Arşt. Merkezi “Müslüman Nüfusunun Geleceği 2030 Öngörüsü” raporunda nüfus %20 iken 10 yıl sonra %26,4’lük paya sahip olacaktır. Bu yüzden hedef kitlenin helal gıda pazarı o yılda 5 trilyon $’ı aşıp, hatta sağlık ve kozmetik ürünleri de dikkate alınınca daha fazla olacaktır. Bu ürünlerin mutlaka helal sertifikalı katkı maddelerinin de kullanılması gerekmektedir. Helal sertifikalamayla ürünleri, katkı maddelerini, hazırlama ve işleme yöntemi, temizlik, hijyen ve sağlık şartlarını, katı güvenlik kurallarıyla tarafsız bir denetim için HACCP, ISO ve diğer kalite ve güvenlik standartlarına uygun katkı maddelerine adaptasyonunu da takip edebilen, helal bilginin eğitimini alan bilim insanlarınca denetimi gerçekleştirilir.
Helal Üretim ve Sertifika
Domuz ve Ondan üretilmiş (Kan, Kemik, Sakatat ve Deri vb.) katkı ve gıda maddeleri kullanmıyor olmak. Kan ve kandan üretilmiş mamul ve yarı mamuller kullanmamak. Alkol ve alkolle muamele görmüş maddeleri kullanmamak. Kanserojen, GDO’lu, insan sağlığına zararı ispatlanmış, çok sayıda ülkede kullanımı yasaklanmış malzemeleri üretim aşamalarında kullanmamak. Hijyenik üretim şartlarına tam olarak uymak. Gıda üretim yasal izinlerini bulundurmak. Sözleşmeli gıda mühendisi çalıştırmak. Yapılacak helal gıda analizlerinde sorun teşkil eden ürünler bulundurmamak vb. genelde ilk göze çarpan şartlardır. Helal Gıda Belgesi üreticiden tüketiciye 1. Tüketici Güveni, 2.İhracat ve Rekabet 3.Kalite yararı olacaktır.
Dünyada Helal Sertifikalama
Dünyadaki İslâmî kurum, dernek veya vakıflar, yiyip içtikleri şeylerden emin olabilmek adına farklı arayışlarla şartnameler hazırlamıştır. İlki, Kuzey Amerika İslâm Kurumu (ISNA)’dır. Kanada’daki Müslümanların 1963’te bireysel gayretlerle kurduğu bir STK olup günlük hayat konusunda çalışmalar yapmak için kurulmuştur. ABD’de diğer bir kuruluş Amerika İslâm Gıda ve Beslenme Konseyi IFANCA’dır. 1982’de kurulmuş ve helal konusunda çalışmalar yapmaktadır. Konsey, helal tüketicilere 3. tarafa helal gıda sertifikasyonu hizmeti sağlar.
Helal sertifikalama işinin öncüsü Malezya ve Endonezya’dır. Devlet olarak bu işe sahip çıkıp ithal ettikleri ürünleri kendi şartnamelerine uyan devletlerden yapmaktadırlar. Malezya Devlet Üniversiteleri de helal ürünler için enstitüler kurup helal gıda üretiminde bilimsel ve teknik çalışmalar yapmaktadır. Merkezi Jakarta’da olan ve 18 yıl önce kurulan Dünya Helal Konseyi (WHC) bugün 60’a ulaşan ülkedeki üyelerin bir çatı kuruluşu olup, hazırladığı tüzük gereği birbirlerini akredite etmekte ve üye ülkelerin kendisine has standarttı da bulunmaktadır. Dünya Helal Vakfı (WHF), Malezya merkezli uluslararası çatı kuruluşudur. Hedefi, BM’in akredite ettiği bir kurum oluşturup dünya ülkeleri arasında ortak bir “Helal-ISO” ve helal gıda standardı hazırlamaktır.
Malezya, helal gıda sertifikasyonu yapan ilk ülkedir ve helal gıda çalışmalarını devlet kuruluşu olan İslâm Kalkınma Bölümünde (JAKIM) yürütüp, uluslararası ölçekte sertifikasyon vermektedir. Malezya’da Dünya Helal Forumu olan bir başka kuruluş daha vardır. Bu kuruluş da kendisinin çatı kuruluşu olduğunu iddia etmekte ve oluşturduğu dünya helal standartları mevcut olup akredite ettiği ülkeleri kendi üyesi olarak kabul etmekte, yaygın bir çalışma ağına sahip olduğu bilinmektedir. Bu kurum aslında helal sertifikalı ürünlerin pazarıyla meşguldür. Bu dağınık durum, dünyadaki Helal Sertifika kuruluşlarının 7 milyar $’lık ticari egolarını sergilemektedir.
Türkiye’de Helal Sertifikası
1970’lerde margarin yağının yenilmemesi ile başlayan durum, dindar kasaplardan et alma hassasiyeti ile devam etmiştir. Lokantada etli yemek yememe ve diş fırçasında domuz kılı bulunma ihtimali dikkat çekicidir. 1980’lerden itibaren inananlar, kendilerini korumaya özen göstermiştir. Farklı internet sitelerinde helal-haram gıda listeleri ve E kodları yayınlanmıştır. Helal gıda üretim ve sertifikasyonu için STK’lar kurulmuş ve 2005’te bu amaçla (GİMDES)” adıyla bir dernek, hizmet boyutlarını daha da genişletmiştir.
Helal gıda bilincinin oluşması gayesiyle çeşitli yayınlar yapıp 2009’da uluslararası akredite edilerek sertifikasyona başlamış ve dünyada birçok kuruluşa üye olan GİMDES ilk helal standardı yayınlayıp sertifika programı oluşturmuştur. Türk Standartları Enstitüsü’nün (TSE) de çalışmasıyla Helal gıda sertifikasyonu, 2011’de kamusal bir kimlik kazanmıştır. Merkezi İstanbul’da olan İslâm Ülkeleri Standartlar ve Metrolojisi Enstitüsünün düzenlediği etkinliğe 57 ülkeden sadece 11 ülke heyetinin katılması, helal gıda devi Malezya’nın bu etkinlikte olmaması düşündürücüdür. Üye ülkelerin devlet politikası çözümü zorlaştırmakta, yönetiminde olması düşünülen akreditasyon kurumunun ileride ülkelerin çeşitli politik çekişmelerinin odağı haline gelebilmektedir.
İslâm Konferansı Teşkilatı da (İKT) çalışmalar başlatmıştır. Helal uygunluk değerlendirme kuruluşlarını akredite etmek, ulusal veya uluslararası standartlara göre faaliyeti ve bu suretle düzenledikleri belgelerin ulusal ve uluslararası alanda kabulü için Ticaret Bakanlığına bağlı Helal Akreditasyon Kurumu (HAK) 2017 yılında kurulmuştur. Ülkemiz helal gıda sektöründe, Malezya ile karşılaştırıldığında henüz yolun başındadır, istenilen seviyelere ulaşamamıştır. 2024 yılına kadar dünya helal gıda pazarının 2,55 trilyon dolara ulaşması beklenmektedir.
Sonuç ve Öneri
Gıda denetiminde ülkemiz, olması gerektiği yerde değildir. Gıda firmaları bunu fırsat bilip her türlü gıda katkı maddelerini istediği şekilde kullanıp ürünün piyasadaki dayanma süresini artırmaya çalışırken, tüketicinin sağlığıyla rahatlıkla oynamaktadır. Günümüzde gıda sektörü para kazanma hırsıyla insan sağlığını hiçe saymakta, ürettikleri gıdalar ise kontrolsüz ve denetimsiz olarak üretilip piyasaya sunulmaktadır. Bu eksikliğin düzeltilmesi için güvenilir helal denetleyici açığı kapatılmalıdır. Helal sertifikası dağıtımı, üreten firmanın ekonomik hesaplarına göre yapılmamalıdır. Belgeyi veren kurum, para kazanmak için bu işi yapmamalı, üretimde bu ürünlerde kullandığı katkı maddelerini İslâmî usullere göre hazırlanmış yerlerden temin eden firmalara helal gıda sertifikası vermelidir. Aksi takdirde, helal gıda olduğuna inananlar, haberleri olmadan bu kuruluşlarca aldatılacaktır.
Kul ve birey hakkı, Allah’ın (c.c) affetmediği günahlar arasındadır. Devletin görevi, helal sertifikası vermek yerine helal sertifikasının İslâmî koşullarını belirleyip, helal sertifikası vermek isteyen (altyapısı hazır) kurumlara izin ve yetki vererek onları ciddi bir şekilde denetlemektir. Gelişmiş ülkelerde Devletlerin, denetleme görevi yaptığını herkes bilmektedir. Devlet, helal sertifikası vermeli ve bu belgeyi veren kurumları ciddi şekilde denetlemeli ve önüne gelene de helal sertifikası vermemelidir.
Kaynakça
1) Yıldırım, B. 2011. Helal Gıda. http://www.gidagundemi.com/helal-gida-makale,17.html 2) Riaz, M.N. and Chaudry, M.M. 2004. Halal Food Production. CRC Press LLC, 2000 N.W. Corporate Blvd., Boca Raton, Florida 33431. USA. 3) Özek, A., Karaman, H., Turgut, A., Çağrıcı, M., Dönmez, İ.K., Gümüş, S. 1992. Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Açıklamalı Meali. Mushafı Şerîf Basım Kurumu. 4) Çelen, M. 2010. Dünya’da Helal Sertifikalama. HEDEM Helal Gıda Denetim ve Sertifikalandırma Merkezi.http://www.helaldenetim.com/makale.aspx?makaleid=83. 5) Anonim, 2012. NY-Danışmanlık. http://www.nydanismanlik.com/helal_gida.html
