Sözlükte yakın olmak anlamında kullanılan kurban,1 Allah’a (c.c.) yaklaşmak amacıyla bir fedakârlık ve şükür ifadesi için kesilen hayvana verilen isimdir. İslam’ın en önemli sembollerinden olan kurban, bize Hz. İbrahim’den (a.s.) kalan bir sünnettir. Allah Teâlâ kulu ve Peygamberi olan Hz. İbrahim’i büyük bir imtihandan geçirmiştir. Hz. İbrahim üç gece üst üste rüyasında oğlu İsmail’i boğazladığını görüp bunu ilahî bir emir olarak telakki edince bu durumu İsmail’e (a.s) haber vermiştir. Baba-oğul büyük bir teslimiyet örneği sergileyip bu emri yerine getirmek üzere harekete geçince, Allah Teâlâ onların ilahî emre karşı gösterdikleri bu muazzam itaati kendilerine cennetten bir koç göndererek mükâfatlandırmıştır.
Bu gerçeği Kur’an-ı Kerim bize şu şekilde haber vermektedir:
(İbrahim Rabbine şöyle dua etti:) “Ey Rabbim! Bana salihlerden (bir oğul) ihsan et!” Biz de kendisine yumuşak huylu bir oğul müjdeledik. Çocuk babasıyla beraber yürüyüp gezecek çağa erişince, “Yavrucuğum! Ben rüyada seni boğazladığımı görüyorum, bir düşün, ne dersin?” dedi. Bunun üzerine çocuk, “Ey babacığım! Emrolunduğun şeyi yap. İnşallah, beni sabredenlerden bulacaksın.” dedi. Her ikisi de teslim olup, onu alnı üzerine yatırınca, Biz ona şöyle seslendik: “Ey İbrahim! Rüyayı gerçekleştirdin. Biz iyileri böyle mükâfatlandırırız. Bu, gerçekten, apaçık bir imtihandır.” Biz, oğluna bedel olarak ona büyük bir kurban verdik. Geriden gelecekler arasında ona (iyi bir nam) bıraktık: İbrahim’e selam, dedik. İşte Biz iyilik yapanları böyle mükâfatlandırırız.2
Mü’minler her kurban kestiklerinde, Hz. İbrahim ile Hz. İsmail’in Allah’ın emrine karşı gösterdikleri teslimiyeti hatırlar ve kurban kesmekle her zaman Rablerinin emrine itaat etmeye hazır olduklarını göstermiş olurlar.
Kurban aynı zamanda toplum arasındaki yardımlaşmayı diri tutup, fakir ile zengin arasındaki sosyal adalete katkıda bulunur.
Bu yazımızda Hz. İbrahim’in sünneti olan kurbanın fıkıh açısında hükmü ile ilgili bazı soruları cevaplamaya çalışacağız.
Kurban Kesmenin Hükmü nedir?
Cumhur ulemaya (Şafii, Maliki ve Hanbeliler ve bir rivayete göre İmam Muhammed ve Ebû Yusuf’a) göre kurban kesmek sünnet-i müekkededir. Dolayısıyla kesme imkânına sahip olan kimsenin kurban kesmemesi mekruhtur.3 Hanefi mezhebinde ise tercih edilen görüşe göre kurban kesmek vaciptir.4
Kimler Kurban Kesmelidir?
Hür, akıllı, baliğ, dinen zengin sayılacak kadar mal varlığına sahip ve mukim olan her Müslüman kurban kesmekle yükümlüdür.5 Temel ihtiyaçları ve borcun dışında 80.18 gr. altın veya bu kadar altın değerinde para veya eşyaya sahip olan kişi dinen zengin sayılır.
Hangi Hayvanlar Kurban Edilir ve Özellikleri Nelerdir?
Kurbanlar yalnız koyun, keçi, deve ve sığır cinsi hayvanlardan kesilebilir. Bir yaşını dolduran koyun ve keçiler kurban olarak kesilir. Altı aylık olup bir yaşındaki koyun gibi gösterişli olan kuzu da kurban olarak kesilebilir. Deve en az beş yaşını sığır da en az iki yaşını doldurmuş olmalıdır.6
Kesilen kurbanın makbul olması için, hayvanın maddi değerini düşüren, zayıflatan ve insan sağlığına zarar veren kusur ve hastalıklardan beri olması lazımdır. Kör, hasta, sakat ve aşırı zayıf olan hayvanın kurban olamayacağı hadislerle sabittir.7 Kendisinde bu dört kusurdan biri bulunan hayvanın kurban olarak kesilemeyeceği konusunda mezhepler arasında ittifak vardır.8 Hanefiler bu dört kusurun yanında, doğuştan kulaksız olan, meme uçları kesilen, kulağının yarısı kesik olan ve dişlerinin çoğu dökülen hayvanın da kurban olarak kesilemeyeceğine kail olmuşlardır. Şafiiler ise hadiste zikredilen dört kusura ek olarak deli, uyuz ve dilinin veya kulağının bir kısmı kesik olan hayvanında kurban olmayacağını ifade etmişlerdir.
Kurban Hangi Zaman Zarfı İçerisinde Kesilmelidir?
Kesim vakti fecrin doğuşuyla başlar, ancak bayram namazı kılınan yerlerde imam namazı kıldırdıktan sonra kurbanın kesim vakti başlar. Bunun delili “namazdan önce kurbanını kesen tekrar kessin.” 9 hadisidir. Bu vakit bayramın üçüncü günü güneşin batışıyla sona erer.10 Şafiilere göre ise kesim vakti bayramın birinci günü güneşin bir mızrak boyu kadar yükselmesi ile başlar, bayramın dördüncü günü güneşin batmasıyla sona erer.11 Bu zaman zarfı içerisinde gece veya gündüz fark etmez. Ancak kurbanı bayramın birinci gününde kesmek daha faziletlidir.12
Borçlunun Kurban Kesmesi Gerekir mi?
Kurban, asli ihtiyaçları ve borcu dışında nisab miktarı kadar mala sahip olan kişi için gereklidir. Buna göre kurban ibadetiyle yükümlü olabilmek için, borç ve temel ihtiyaçlar dışında nisab miktarı kadar mala sahip olmak gerekir.13
Borçla Veya Kredi Kartı İle Kurban Kesilebilir mi?
Kurban kesmekle mükellef olan kimse, kurbanı peşin parayla alabileceği gibi, borç veya taksitle de alabilir. Bu kurbanın sıhhatine engel teşkil etmez. Ancak borcu geciktirmeden dolayı faize girerse bu kişi ayrı bir haram işlemiş olur.
Kurban Eti Nasıl Değerlendirilmelidir?
Kurban kesen kimse, kurban etinden kendisi yiyebileceği gibi fakir ve zenginlere de verebilir. Hz. Peygamber (s.a.s.) kurban etinin üçe taksim edilip, bir bölümünün kurban kesemeyen yoksullara dağıtılmasını, bir bölümünün akraba, tanıdık ve komşularla paylaşılmasını, bir kısmının da evde yenmesini tavsiye etmiştir.14 Faziletli olanı Hz. Peygamber’in (s.a.s.) bu tavsiyesine uymaktır. Müstahab olan ise sadaka olarak verilen kısmın, etin üçte birinden daha az olmamasıdır.15
Kesimde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Nelerdir?
- Besmele çekmek. Hanefilere göre kasten besmele terkedilerek kesilen hayvanın eti yenmez. Ancak unutularak terk edilirse eti yenir. Şafiiye göre ise besmele çekmek müstahaptır.
- Yemek ve nefes borularıyla beraber iki atardamardan en az birisini kesmek.16 Şafii’ye göre ise nefes ve yemek borularının kesilmesiyle de hayvanın etti helal olur. Kesim sırasında hayvanın omuriliğinin kesilmesi ve başın gövdeden koparılması mekruhtur.17
- Kesim bıçağı keskin olmalı ve hayvana eziyet vermemek için ehil insanlar tarafından kesilmelidir. Hz. Peygamber (s.a.s.) “Kestiğiniz zaman kesmeyi iyi yapın bıçağın ağzını bileyin. Hayvanı rahatlatın”18 diye buyurmuştur.
- Hayvanların biri diğerinin gözü önünde kesmekten sakınmak. Zira Hz. Peygamber (s.a.s.) keseceği hayvanın yanı başında bıçağını keskinleştiren bir adamı, “Bu bileme işini daha önceden yapsaydın ya? Onu defalarca mı öldürmek istiyorsun?” diye uyarmıştır.
Allah, şu ana kadar verdiğimiz ve bundan sonra vereceğimiz kurbanları dergahı izzetinde kabul buyursun!
Faruk YILDIZ
1 Mu’cemu’s-Sıhâh, 846.
2 Sâffât Sûresi, 37/100-110
3 el-Fıkhü’l-İslamî ve edilletuhü, c. 4, s. 2704.
4 el-Hidaye Şerhü Bidayeti’l-Mücehit. Leknevi Haşiyeli, c. 7. S. 154.
5 el-Hidayetü’l-Alâiyye, 215
6 El-Hidayetü’l-Alâiyye, 215.
7 Minhac’üt-Talibin, 597
8 El-Fıkhü’l-İslamî ve edilletuhü, c. 4, s. 2709.
9 El-Hidaye Şerhü Bidayeti’l-Mücehit. Leknevi Haşiyeli, c. 7. S. 161.
10 El-Hidaye, c. 7, s. 163.
11 Minhac’üt-Talibin, 597.
12 El-Hidaye, c. 7, s. 163.
13 Din İşleri Yüksek Kurulu.
14 Ebû Dâvûd, Dahâyâ, 10.
15 El-Lübab Fi Şerhi’l Kitab, 597.
16 El-Hidaye, c. 7, s. 135.
17 El-Hidaye, c. 7, s. 140.
18 Müslim, 1955.
