‘Öğretmenin sınıf içindeki olası olumsuz tavırları, öğrencilerin sorunlu davranışlar sergilemesine neden olabilmektedir. Öğretmenin şu tavırları genelde öğrencilerin sorunlu davranışlar sergilemesine yol açmaktadır. Örneğin, her öğretmenin olumsuz öğrenci davranışına ilişkin kendine has eğilimi vardır. Otokratik öğretmenler kendilerini sınıfın tek hâkimi olarak görmekte ve öğrenciyi sınıfta pasif kılacak etkinliklerde bulunmaktadır.’1
Öğretmenlerin eğilimleri ile öğrencilerin gelişimsel düzeyleri uyuşmadığı zaman zorluklar yaşanmaktadır. Bu nedenle öğretmenler kendi eğilimlerini tanımalıdır. Öğretmenler kendi eğilimleri ile öğrencilerin beklenti ve ihtiyaçları arasında bir eşleşme sağlamalıdır. Öğretmenlerin sınıf yönetimine ilişkin becerileri üzerinde yapılan araştırma sonuçları, etkili bir sınıf yönetiminin öğrenci başarısı üzerinde önemli bir etkisinin olduğunu ortaya koymaktadır. Sınıfta öğretmenlerin davranışları ile ilgili yapılan çalışmalarda, örnek olma, adil olma, esneklik, kararlılık, kendini işine verme gibi öğretmen davranışları önemli bulunmaktadır. Sınıfta istenmeyen öğrenci davranışlarına neden olan öğretmen tutumlarını şöyle sıralayabiliriz; devamlı negatif ve otoriter olma, olaylara aşırı tepki gösterme, toplu cezalar verme, öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarını dikkate almama, sınıfta sıkıcı bir hava oluşturma.
Öğretmenlerin sınıf yönetiminde başarılı olabilmesi ve öğretimi etkili bir biçimde gerçekleştirebilmesi için sınıf içi iletişimin niteliği de önem taşımaktadır. Öğretmenlerin sınıf içinde ve okul genelinde öğrencilerin psikolojik ve akademik beklentilerini dikkate alması ve o doğrultuda bir iletişim geliştirmesi önem taşımaktadır. Ayrıca öğrenciden gelecek dönütlerin çeşitliliği, öğretmenleri her dönüte karşı farklı davranış geliştirmeye zorlamaktadır. Özellikle sınıfların kalabalık oluşu ve öğrencilerin geldikleri toplumsal yapıların çeşitlilik göstermesi, öğretmenin yetersiz kalmasına neden olmaktadır. ‘Sınıf içi istenmeyen davranışlara ilişkin, öğretmenden kaynaklanan nedenler şöyle ifade edilmektedir:
• Öğretmen, öğrencilerin davranışlarına uygun tepki vermiyorsa,
• Öğretmen, öğrencilerin doğru davranışlarını ödüllendiremiyorsa,
• Öğretmenin beklentileri, öğrencinin yeteneklerine uygun değilse,
• Öğretmen, öğrencilerin bireyselliklerine yeteri kadar hoşgörülü davranmıyorsa,
• Öğretmen, öğrencilerine istenilen davranışlar için model olmuyorsa,
• Öğretmen, sınıfta uygun olmayan davranışları genellikle ceza vererek kontrol altına alıyorsa,
• Öğrenci yeteneklerine, uygun istek ya da beklenti içinde olamama,’2
Orta öğretim kurumlarında yapılan bir araştırma sonucuna göre, sınıf içinde istenmeyen davranışlarla baş etme konusunda aşağıdaki yöntemlerin yararlı olacağı önerilmektedir.
• Öğrenci hakkında başkaları ile konuşmak yerine, öğrenciyle doğrudan ve nazikçe konuşmak.
• Gözle iletişim kurma ve sözlü olmayan iletişimleri (beden dilini) önemsemek.
• Ben dilini kullanmak, öğrenciye ismiyle hitap etmek.
• Soru sormak ve genel olarak suçlamaktan çok, öğrencinin yaptığı davranışı tanımlamak.
• İstenmeyen davranış gösteren öğrencinin suçlanmasına izin vermemek.
• Etkin dinleme becerisi göstermek.
‘Öğretmen, öğrencinin bütünlüğüne ve özgünlüğüne saygı duymalı, bu bağlamda öğrenciyi özgürce yaşaması için desteklemelidir. Öğrenciler duygu ve düşüncelerini seslendirmeleri için yüreklendirilmeli, ayrıca sınıf içi etkinliklerde sorumluluk almaları ve onlara kendilerini yönetme olanağı sağlanmalıdır. Öğretmen, sınıf iklimini yumuşatmalı ve öğrencilerine duygusal ve düşünsel planda eşit mesafede olmalıdır. Öğretmen, öğrencilerin sınıfta demokratik bir şekilde duygu ve düşüncelerini özgürce dışa vurmalarını, paylaşmalarını ve yeniden üretim yapmalarını sağlamalıdır. Ancak öğretmen bunun için davranış yönetimini etkileyen dinamiklerin bilincinde olmalıdır.’3
9. Kültür Farklılığı
Etnik köken, sosyal sınıf, benzer değerler gibi ortak noktaları olan öğrencilerin oluşturdukları alt gruplara karşı, bunların dışında kalan diğer öğrenciler, öfke, kıskançlık, rekabet ve yetersizlik duyguları geliştirebilmektedir. Böyle durumlarda gruplar arasında çatışmalar yaşanabilmektedir. Öğrencilerin çatışmaları çözmek için kuralları uygulamaları gerekmektedir.
10. Sınıf Kurallarının Belirsizliği
‘Sınıfta istenmeyen davranışa neden olan bir diğer önemli etken de sınıf kurallarının belirsizliğidir. Kurallar ve sonuçlar belirsiz olduğundan öğrencilerde sistemi keşfetme çabası artacaktır. Öğretmenler ihlal edilmeden önce kabul edilebilir davranışları açık ve belirli bir şekilde bildirmek ve bu standartlara uyulmadığı takdirde neler olacağı konusunda öğrencilere bilgi vermek durumundadırlar.’4
Sınıf yönetiminde, sınıftaki iki güç olan öğretmenler ve öğrenciler, görüş, istek, gereksinim ve beklentilerini açıklayarak, birbirlerini inandırmaya çalışırlar. Bu inandırma sürecindeki iletişimin açık, içten, karşı tarafın söylediklerinde mantık, gereklilik ve ara yol biçiminde olması istenir. Üzerinde konuşulan konu ile ilgili bilgilerin paylaşılması, öğrencilerin olası saplantılarının öğretmen desteğiyle aşılması, ölçüt olarak eğitsel amaçların ve okul düzeninin alınmasıyla, kararlarda uzlaşma kolaylaşır. Sınıf kararlarının alınmasında ilgi ve gereksinimleri gözetilen öğrenciler, kuralların uygulanmasına da istekle katılır, sorumluluk alır. Sınıf düzeninin ilişkileri, sınıf kurallarıyla belirlenir. Kurallar gereksinimlere uygun olmalıdır. Kurallar amaçlara götürmelidir. Kurallar adil, düzenli, kararlı şekilde uygulanmalıdır. Kurallardaki hassasiyet sınıf düzeninin sağlanmasında, istenmeyen davranışların önlenmesinde başarıyı artırır. Sınıftaki yaşamın anlamsızlığı ve yabancılık duygusu, öğrencileri okulu terk etmeye varan olumsuz davranışlara götürebilmektedir. Öğrencinin yanlış davranışlarının üç temel nedeni vardır; Öğrenci, nasıl davranılacağını bilmediği için yanlış yapar, ona öğret. Öğrenci davranışı bilir, zamanını bilmez, uygun zaman için belirlediğin işareti ver. Davranış ve zamanını bilir, ara sıra unutur, çoğu zaman yanlışının farkında değildir; kendini yönetme tekniklerini öğret.5
11. Sınıfın Fiziksel Özellikleri ve Düzenlemeleri
Öğrenci sayısı, sınıfın estetik görünümü, yerleşim düzeni, temizliği, ısısı, ışığı ve ses düzeni gibi etmenler etkili bir öğretim yapmakta önemlidir. Sınıf, bu özellikler açısından öğrenci ihtiyaçlarına cevap verebilmelidir. Sınıfın aşırı sıcak ya da soğuk olması öğrencilerin derse karşı dikkatlerini olumsuz yönde etkiler. Gereğinden çok ya da yetersiz aydınlatma ilginin dağılmasına, gözlerin yorulmasına, zihnin gevşemesine neden olur. Bunlar da öğrencinin istenmeyen davranışlarda bulunmasına zemin hazırlar.6
12. Sıkça Yapılan Uyarılar
Sıkça yapılan uyarılar, sorunlu davranışlara yol açabilir. Sınıf içerisinde sıralarına oturması içinuyarılan öğrencilerin sıralarından sıkça ayrıldıkları görülmüştür. Bunun üzerine öğretmenin uyarıdan vazgeçip yerine oturanları ödüllendireceğini söyleyince öğrencilerin yerine oturduğu gözlenmiştir.
13. Gereksinimlerin Karşılanmayışı
Öğrenci gereksiniminin karşılanmaması da sorunlu davranışların bir başka kaynağıdır. Öğrencinin arkadaşları arasında giysilerinin iyi olmaması ve okul harçlığının çok sınırlı oluşu sorunlu davranışları göstermesine neden olabilir.
14. Sürenin Etkili Kullanılmayışı
Ders süresinin iyi kullanılmaması sorunlu davranışlara neden olabilir. Bazı tartışmaların üzerinde fazla durulması, yanıtların fazlaca uzun olması, konunun yetiştirilme kaygısı öğrencinin yönetilmesini zorlaştırır. Bunun tersi durum olan ders anında ölü zaman bırakmak da öğrenciyi sorunlu davranışa yönlendirir.
15. Yetersiz ve Etkisiz İletişim
‘İletişim, sağlıklı yapılmadığında öğrenci eksik ve yanlış anlayabilir. Bu eksik ve yanlış anlama sorucunda öğrenciler, olumsuz ya da sorunlu davranışlar sergileyebilirler. Özetle, istenmeyen davranışların nedenlerinin araştırılması ve çözümlemeye yönelik çaba gösterilmesi önemli olmaktadır. Bir sorunun kaynağını anlamadan o sorunu çözmeye yönelmek, hastaya tanı koymadan reçete yazmaya benzetilmektedir. İstenmeyen davranışa sınıfça çözüm bulunmaya çalışılmalıdır. Sınıf/grup soruna çözüm bulamadığında bir uzman desteği aranmalıdır.’7
Kaynakça
1) Doğan Cüceloğlu, Konferans, 2003. 2) Prof. Dr. İbrahim Yalçınkaya, Sınıf Yönetimi, Ankara-2003, S. 183-186 3) Prof. Dr. Hüseyin Başar, Sınıf Yönetimi, Ankara- 2001, Pegem Yay., 130-131 4) Prof. Dr. Hüseyin Başar, Sınıf Yönetimi, Ankara- 2001, Pegem Yay. 187 5) Başar, a.g.e., S. 136-137. 6) Yalçınkaya, a.g.e. S. 191. 7) Prof. Dr. İsa Korkmaz, Sınıf Yönetimi, Ankara-2003, S. 181-200. Pegem Yay.
