Acil Servislerin Kullanımı: Ebeveynler Olarak Abartıyor muyuz?

Çocuklar, diğer yaş gruplarına göre hastalanmaya daha meyillidir. Her ebeveyn, çocuğunun en ufak rahatsızlığına bile dayanamayıp elinden gelen her şeyi yapmaya çalışır. Ebeveynlerin, çocuklarının sağlık durumunu nasıl algıladıkları önem arzetmektedir. Acil olmayan vakalarda, ebeveynlerin çocuklarının durumunu ‘acil’ olarak algılamaları onların acil servislere gitmelerine sebep olmaktadır. Bu yazımızda, ebeveylerin çocuklarını acil olmayan hastalıklarda/rahatsızlıklarda, yani evde tedavisi yapılabilen veya aile sağlığı merkezlerinde (ASM) tedavi edilebilen durumlarda, ebeveynlerin neden panikleyip acil servisleri tercih ettiklerini açıklamaya çalışacağız. Anne-babalar çocukların sağlık durumunu abartıyorlar mı? Evde yapılabilecek basit tedavileri yapıyorlar mı? Hangi faktörler onları acil servisleri tercih etmelerine sebep oluyor? gibi sorulara cevap bulmaya çalışacağız.
Acil servislerin gereksiz durumlarda kullanımı bütün dünyada bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.1 Ebeveynlerin acil servisleri, küçük rahatsızlıklarda (acil olmayan durumlarda) kullanma oranı azımsanmayacak derecededir. Yapılan bilimsel çalışmalar göstermiştir ki, acil servisleri kullanan kişilerin Amerika’da hastaların %58,2 İtalya’da %57’si,3 Belçika’da %40’ı4 “acil olmayan hasta” olarak sınıflandırılmıştır. Türkiye’de bu oran çok daha fazladır. Sağlık Bakanlığı’ndan alınan verilere göre 2014 yılında 90 milyon kişi, 2015 yılında 104 milyon kişi, 2016 yılında 110 milyon, 2017 yılında 118 milyon kişi ve 2018 yılında 124 milyon kişi acil servisleri kullanmıştır. Bu rakam ülke nüfusunun yaklaşık %150’sine denk gelmektedir. Oysa gelişmiş ülkelerde acil servisleri kullanma oranı yüzde %20-%30 olarak belirlenmiştir. Bu konu, birden çok bileşeni olan bir konudur. Biz yazımızda, sadece ebeveynlerin neden acil olmayan vakalarda, aile hekimleri ve hemşirelerini değil de acil servisleri tercih ettiğini açıklamaya çalışacağız.
Ebeveynlerin Psikolojik Etkisi: Ebeveynler çoğu zaman çocuğunun sağlığı hakkında endişelenir. En ufak bir semptomda bile hemen endişelenip acil servislerin yolunu tutar. Peki neden Acil Servis? Neden evde tedavi etmeye çalışılmıyor? İkinci seçenek olarak neden aile hekimine gidilmiyor? Belki de evde yapılacak ilk müdahale veya eczaneden alınabilecek uygun bir ilaç ile veya aile hemşireniz ve doktorunuza danışıp, buna çözüm bulabilecekken, acil servislerin tercih edilmesi, acil servislerin ve personellerinin iş yükünü artırmakta, sağlık bakım kalitesini azaltmakta ve gerçekten acil olan vakalara gereken müdahaleyi yapmayı zorlaştırmaktadır. Anne-babaların çocuğuna yönelik beslediği duygular onları doğru kararlar almada sıkıntıya düşürebilir. Normalde önemsiz olabilecek bir rahatsızlıkta anne-babanın o rahatsızlığı nasıl algıladığı önemlidir. Yapılan bilimsel çalışmalar ebeveynlerin, çocuğunun acil olmayan durumunu, acilmiş gibi algılayıp hemen acil servislere gitmeye karar verdiklerini ortaya koymuştur. 5-6
Anne-babaların, çocuklarının hastalandığındaki psikolojik durumları, onları hemen bir çözüm bulmaya itmektedir. Bu durumdaki korkuları, endişeleri ve oluşabilecek komplikasyonlar hakkındaki kaygıları onları acil servislere başvurmaya meyilli hale getirmektedir. Peki bu durumlarda acil servislere gitmeli midir? Bu soruya farklı açılardan cevaplar vermek mümkündür. Anne-babalara göre mevcut durumda yapılabilecek en iyi şey acil servise gitmek iken, sağlık personelleri bu tür başvuruları “acil olmayan” hasta kategorisinde değerlendirip bu tür başvuruların acil servislere yapılmaması gerektiğini düşünmektedirler.
İlk kez ebeveyn olmuş kişilerde bu bahsedilen durumlar daha yoğunlukta gerçekleşmektedir. Tecrübesizlik bunun en önemli sebebidir. Bilimsel bir çalışmaya katılan bir ebeveyne neden acil servise geldiniz diye sorulduğunda şu cevabı vermiştir: “Çok gergindik, çok korktuk, niye böyle olduğunu hiç anlamadık, gerçekten ne yapacağımızı anlayamadık.”7 Bazen ebeveynler bununla nasıl başa çıkabilecekleri hakkında hiçbir fikirleri olmaz. Kendi başlarına mevcut soruna çözüm getiremedikleri için acil servisleri tercih etmektedirler.
Ailelerin, Aile Sağlığı Merkezleri’ndeki personellerle yaşadıkları sorunlar/problemler onları bu sağlık kuruluşlarını tercih etmemelerine sebep olmaktadır. Ailelerin, sağlık personelleri ile yaşadıkları iletişim problemleri veya hizmetten memnun kalmama gibi etkenler, ebeveynleri acil olmayan vakalarda bile aile hekimleri yerine acil servisleri tercih etmelerine neden olmaktadır.
Acil servislerin avantajları, ebeveynler tarafından en çok dikkat çekilen sebeplerdendir. Acil servislerin barındırdığı tıbbi cihazlar, testler, hızlı bakım gibi etkenler ebeveynler tarafından sayılan başlıca sebeplerdendir. Bazı aileler, acil servislerde daha kaliteli bir tedavi aldıklarını ve acildeki personellerin el becerilerinin daha iyi olduğunu ifade etmektedirler.
Emin olma durumu yani şüphelerini gidermeye çalışma, ebeveynler arasında sık görülen bir durumdur. Normalde, çocuğun bir rahatsızlığı yoksa bile, en ufak bir şikâyette ebeveynler, çocuklarına karşı beslediği duyguları ve psikolojik yaklaşımları sebebiyle bu durumu abartabiliyor ve bunun için acil servisleri ziyaret edebiliyorlar.
Sağlık Hizmetine Erişim ve Ulaşım: Bazen acil servisler size ulaşım açısından daha kolay ulaşılabilir olabilir. Eviniz, hastanenin hemen yanında/yakınında olabilir. Buna ek olarak acil servislerin 24 saat açık olması, buna karşın ASM’lerin belli çalışma saatlerinin olması acil servisleri daha tercih edilebilir konuma getirmektedir.
Çocuğun ağrıdan mustarip olma durumu ebeveynleri en çok etkileyen sebeplerdendir. Zira hiçbir anne-baba çocuğunun ağrı çekmesini (hafif ağrı bile olsa) istemez ve bu duruma seyirci kalmak istemez. Bazen anne-babalar ağrıyı dindirmeye çalışsalar da her zaman başarılı olamıyorlar. Çocuklarını ağrıdan kurtarmak için acil servislere gitmektedirler.
Mesai saatleri dışında sadece ebeveynlerin değil bütün hastaların acil servisler dışında gidebilecekleri herhangi bir sağlık kuruluşu yoktur. Bu durumda hastalar mecburen acil servisleri ziyaret ederler. Fakat ASM’ler açık olmasa bile, ailelerin acil olmayan durumlarda, acil servislere gelmeleri gerekli midir? Ebeveynlerin, öncelikle evde yapılabilecek bakımı yapmaları, eğer üstesinden gelemiyorlarsa, ondan sonra acil servislere gitmeleri daha uygun olacaktır.
Yukarıda bahsedilen sebepler ebeveynleri acil servisleri kullanmalarına neden olmaktadır. Fakat, acil servislerin acil olmayan (gereksiz) durumlarda kullanılması, acil servislerin iş yükünü artırmakta ve acil servisi asıl amacından uzaklaştırmaktadır. Konunun birden çok bileşeni olduğu için kesin olarak bir tavsiyede bulunmak mümkün görünmemektedir. Fakat anne-babaların, çocuklarının sağlık durumunu duygularıyla değil de daha objektif bir şekilde değerlendirebilirlerse acil servislere yapılan başvuruların az da olsa azalabileceğine inanıyorum.
Herkese sağlıklı bir ömür diliyorum.

1) LEGA, F. & MENGONI, A. (2008). Why non-urgent patients choose emergency over primary care services? Empirical evidence and managerial implications. Health Policy, 88, 326-338. 2) KUBICEK, K., LIU, D., BEAUDIN, C., SUPAN, J., WEISS, G., LU, Y. & KIPKE, M. D. 2012. A Profile of Nonurgent Emergency Department Use in an Urban Pediatric Hospital. Pediatric Emergency Care, 28, 977-984. 3) VEDOVETTO, A., SORIANI, N., MERLO, E. & GREGORI, D. 2014. The Burden of Inappropriate Emergency Department Pediatric Visits: Why Italy Needs an Urgent Reform. Health Services Research, 49, 1290-1305. 4) BENAHMED, N., LAOKRI, S., ZHANG, W. H., VERHAEGHE, N., TRYBOU, J., COHEN, L., DE WEVER, A. & ALEXANDER, S. 2012. Determinants of nonurgent use of the emergency department for pediatric patients in 12 hospitals in Belgium. European Journal of Pediatrics, 171, 1829-1837. 5) BUTUN, A. and HEMINGWAY, P. (2018). A qualitative systematic review of the reasons for parental attendance at the emergency department with children presenting with minor illness. International Emergency Nursing, 36, 56-62. 6) BUTUN, A., LINDEN, M., LYNN, F. and McGAUGHEY, J. (2019). Exploring parents’ reasons for attending the emergency department for children with minor illnesses: a mixed methods systematic review. Emergency Medicine Journal, 36(1), 39-46. 7) GRAHAM, J. M., FITZPATRICK, E. A. & BLACK, K. J. (2010). “My child can’t keep anything down!” Interviewing parents who bring their preschoolers to the emergency department for diarrhea, vomiting, and dehydration. Pediatric Emergency Care, 26, 251-6.